पछिल्लो समय नेपालमा ८ हजारभन्दा धेरैलाई डेंगु सङ्क्रमण पुष्टि भइसकेको अवस्था छ । डेंगुका लक्षणसहितका सङ्क्रमित बिरामी भई उपचार अनि आरामपछि निको भएकाहरूलाई पुनः डेंगु सङ्क्रमण हुन्छ कि हुँदैन ? फेरि सङ्क्रमण भएमा स्वास्थ्यमा जटिलता ल्याउँछ कि ल्याउँदैन ? लगायत चिन्ताले धेरैले सताएको छ ।

एकपटक डेंगु सङ्क्रमण भएकालाई पुनः डेंगु सङ्क्रमण तत्काल नहुने सरुवारोग विशेषज्ञ डा. शेरबहादुर पुन सुनाउँछन् । ‘एकपटक सङ्क्रमण भइसकेपछि एन्टीबडीको विकास भइसकेको हुन्छ, पुनः तत्काल डेंगु हुने सम्भावना धेरै कम हुन्छ ।’ एकपटक डेंगु भइसकेपछि अर्को पटक त्यही सेरोटाइपको डेंगु तत्काल सङ्क्रमण नहुने डा पुनले बताए ।

डेंगु सार्ने लामखुट्टे एडिस एजिप्टस र एडिस एलबोपिकटस प्रजातिका, साना, सेतो धर्काका भएका हुन्छन् । यो लामखुट्टे सफा पानीमा बस्छ र यसले उज्यालोमा टोक्छ । डेंगुको एकदेखि चारवटा वटा सेरोटाइप हुन्छ ।

हाल नेपालमा सामान्यतया एउटै सेरोटाइप लामखुट्टेले टोकेको सरुवारोग विशेषज्ञहरू बताउँछन् । नेपालमा सन् २०१९ मा डेंगु फैलिदा डेंगु–२ देखिएको थियो । अहिले पनि डेंगु हुने बिरामीमध्ये प्रायःलाई डेंगु–२ सङ्क्रमण भएको चिकित्सकहरू बताउँछन् ।

दोस्रो पटक डेंगु हुँदा कस्तो समस्या आउँछ ?  

सरुवारोग विशेषज्ञ डा लुना भट्टले डेंगु पहिलो पटक भएकालाई पुनः दोस्रो, तेस्रो पटक सङ्क्रमण भएमा स्वास्थ्यमा जटिलता आउने बताइन् । किनभने यो भाइरसको चार वटा सेरोटाइपका हुन्छ ।

पहिलो पटक डेंगु भएकालाई पछि सङ्क्रमण गर्ने भाइरस फरक प्रकारका हुन सक्छन्  । चार वटा सेरोटाइपसँग त्यसको जिनमा हल्का न्युक्ल्यिोटाइड परिवर्तन भएर थुपै्र जेनोटाइप बनेका हुन्छन् । त्यसैले पहिलेको र पछिको सङ्क्रमण गर्ने भाइरस फरक खालको हुन सक्ने डा. भट्ट बताउँछिन् ।

यस्तै, सरुवारोग विशेषज्ञ डा. अनुप बाँस्तोलाका अनुसार कुनै व्यक्तिलाई चार सेरोटाइपमध्ये एक सेरोटाइपले टोकिसकेर पुनः अर्कोे पनि सेरोटाइपले टोक्यो भने कडा खालको लक्षण देखिने सम्भावना हुन्छ । डा. भट्टले पनि दोस्रो पटकको सङ्क्रमण झन् जटिल हुनुका साथै प्रतिरोध प्रणाली अर्थात् इम्युन सिस्टमको कोषलाई नै प्रयोग गरेर त्यसैमार्फत् शरीरमा फैलिने बताइन् ।

यस्तै, डा. भट्टका अनुसार, पहिलो संक्रमणबाट बनेको एन्टीबडीलाई दोस्रो पटकको सङ्क्रमण गरेको भाइरस फरक सेरो वा जेनाटाइप भएमा यसले भर्याङ बनाएर सजिलैसँग इम्युन सिस्टमको कोषलाई प्रयोग गर्छ । त्यसैले यसको भ्याक्सिन प्रभावकारी हुन सकेको छैन ।